(8)
اعتبار اسنادی داخلی – ریالی به‌عنوان یکی از انواع اعتبار اسنادی با سه ویژگی اصلی مشخص می‌شود:
١. تمامی مبادلات آن به پول رایج کشور (ریال) انجام می‌پذیرد. ٢. محل اقامت تمامی اطراف معامله شامل خریدار (متقاضی)، فروشنده (ذینفع) و بانک‌های مرتبط، همگی در محدوده مرزهای جغرافیایی ایران قرار دارند. ٣. کالا یا خدمت موضوع معامله نیز در داخل مرزهای ایران تحویل یا ارائه می‌گردد.
در این سازوکار، بانک‌ها به‌عنوان واسطه بین طرفین معامله عمل می‌کنند و با نمایندگی از خریدار، فرایند تبادل اسناد و پرداخت وجه را مطابق با شرایط مندرج در سند اعتبار اسنادی انجام می‌دهند. این ساختار، ضمن کاهش ریسک معاملات تجاری داخلی، اطمینان خاطر برای طرفین معامله فراهم می‌آورد، زیرا فروشنده از دریافت وجه پس از ارائه اسناد مطابق با شرایط اعتبار اطمینان می‌یابد و خریدار نیز از مطابقت کالا یا خدمت با مشخصات سفارش‌شده آسوده‌خاطر می‌گردد.
در عرف، فعالان اقتصادی به این ابزار مالی به‌اختصار اعتبار اسنادی داخلی، اعتبار اسنادی ریالی، LC داخلی یا LC ریالی هم می‌گویند.
انواع اعتبار اسنادی داخلی
اعتبارات اسنادی داخلی عمدتاً در دو قالب اصلی ارائه می‌شوند:
الف. اعتبار اسنادی داخلی دیداری
این نوع اعتبار با هدف تسریع در پرداخت به فروشنده/ذینفع طراحی شده است. بانک کارگزار در این ساختار، متعهد است پس از دریافت اسنادِ مطابق با شرایط مندرج در اعتبار، ظرف مدت حداکثر پنج‌روز کاری، وجه تضمین‌شده را به فروشنده پرداخت نماید. چنانچه خریدار در زمان درخواست گشایش، متقاضی استفاده از تسهیلات بانکی برای تأمین وجه اعتبار باشد، بانک گشایش‌کننده می‌تواند پس از احراز شرایط اعتباری متقاضی و مطابق با ضوابط مربوطه، وجه اعتبار را از طریق اعطای تسهیلات به فروشنده پرداخت نماید.
ب. اعتبار اسنادی داخلی مدت‌دار
در این نوع اعتبار، پرداخت وجه تضمین‌شده به‌صورت مؤجل (موعددار) و در سررسید معین (حداکثر یک‌ساله) انجام می‌پذیرد. فرایند پرداخت مشروط به ارائه اسناد مثبته مبنی بر ایفای تعهدات فروشنده در قالب تحویل کالا یا ارائه خدمات موضوع معامله است. در این ساختار، خریدار مکلف است حداکثر تا سررسید تعیین‌شده در اعتبار، نسبت به تأمین وجه اقدام نماید.
فرایند ساده‌سازی‌شده اعتبار اسنادی داخلی:
اگر فرایند اعتبار اسنادی داخلی را بخواهیم به‌صورت بسیار ساده‌سازی شده و بدون جزئیات در نظر بگیریم، در واقع کلیت اعتبار اسنادی داخلی تنها شامل این مراحل است:
قدم اول: درخواست صدور اعتبار اسنادی
متقاضی یا همان خریدار کالا به بانک مراجعه می‌کند و اطلاعات فروشنده، کالا و شرایط تحویل را ارائه می‌دهد.
قدم دوم: تضمین پرداخت صورت‌حساب توسط بانک
بانک اعتبار اسنادی را صادر کرده و به فروشنده اطلاع می‌دهد که بهای کالا به‌صورت تضمین شده به او پرداخت می‌شود.
قدم سوم: ارسال کالا
فروشنده با خیال راحت کالا را ارسال کرده و اسناد مربوطه را به بانک تحویل می‌دهد.
قدم چهارم: انجام پرداخت
بانک اسناد را بررسی کرده و در صورت صحت، بهای کالا را به فروشنده پرداخت می‌کند.
قدم پنجم: دریافت کالا
متقاضی اعتبار اسنادی (خریدار کالا) با دریافت اسناد از بانک و ارائه این اسناد به حمل‌کننده کالا، کالا را از او تحویل می‌گیرد.
الزامات و شرایط گشایش اعتبار اسنادی داخلی
برای گشایش اعتبار اسنادی داخلی، ارائه مدارک و مستندات ذیل ضروری است:
مدارک هویتی: شامل مستندات احراز هویت حقیقی یا حقوقی متقاضی (خریدار)
اسناد قراردادی: پیش‌فاکتور یا قرارداد منعقده فی‌مابین خریدار و فروشنده
صورت‌های مالی: آخرین صورت‌های مالی و اظهارنامه‌های مالیاتی اشخاص حقوقی یا اظهارنامه اشخاص حقیقی
فرم درخواست: تکمیل و ارائه فرم استاندارد درخواست گشایش اعتبار اسنادی داخلی
مستندات اعتبارسنجی: مدارک موردنیاز جهت بررسی اهلیت و ظرفیت اعتباری متقاضی
شرایط عمومی: تکمیل و ممهور نمودن فرم شرایط عمومی گشایش اعتبار اسنادی داخلی
تعهدنامه اصالت معامله: ارائه تعهدنامه مبنی بر واقعی بودن معامله فی‌مابین طرفین
فرم بازرسی فنی: تکمیل و ارائه فرم‌پذیرش بازرسی فنی
پوشش بیمه‌ای: ارائه بیمه‌نامه یا گواهی بیمه حمل کالا (درصورتی‌که تهیه پوشش بیمه‌ای بر عهده ذینفع نباشد)
فرایند عملیاتی گشایش و اجرای اعتبار اسنادی داخلی
فرایند اجرایی گشایش اعتبار اسنادی ریالی از یک ساختار نظام‌مند و مرحله‌بندی شده تبعیت می‌کند:
مرحله درخواست: مراجعه متقاضی (خریدار) به شعبه و تکمیل فرم‌های مربوطه
ارائه مستندات اولیه: تسلیم پیش‌فاکتور یا قرارداد فی‌مابین خریدار و فروشنده
استعلام و بررسی: اخذ استعلامات لازم و بررسی صحت و اصالت مدارک توسط بانک
اعتبارسنجی: انجام فرایند جامع اعتبارسنجی و ارزیابی توان مالی متقاضی
ابلاغ شرایط: اعلام شرایط و ضوابط مصوبه اعتباری به متقاضی
اخذ تضامین: دریافت وثایق و تضامین کافی و انعقاد قرارداد با متقاضی
ثبت و مستندسازی: تنظیم پیشنهاد، صدور مصوبه، ثبت قرارداد و دریافت پیش‌پرداخت و کارمزدهای مقرر
گشایش اعتبار: صدور سند گشایش اعتبار اسنادی و ابلاغ به ذینفع
کارمزدهای اعتبار اسنادی داخلی
همان‌طور که پیش‌تر توضیح داده شد فرایند گشایش و اجرای اعتبار اسنادی داخلی شامل مراحل متعددی است که انجام برخی از مراحل، متضمن پرداخت کارمزدهایی به بانک یا مؤسسه اعتباری گشایش‌کننده اعتبار است.
- کارمزد گشایش اعتبار اسنادی داخلی (سود مرابحه نقدی و استصناع نقدی)
این کارمزد بر اساس مدت اعتبار (از زمان گشایش تا سررسید) و مبلغ اعتبار اسنادی داخلی گشایش شده (بهای کالا/خدمت) پس از کسر پیش‌پرداخت محاسبه می‌شود. نرخ کارمزد برای سه ماه اول (یا کسر سه ماه) یک و نیم در هزار و برای سه ماه دوم نیز یک و نیم در هزار تعیین شده است. حداقل مبلغ این کارمزد 500,000 ریال است.
در صورت تغییر در سررسید یا مبلغ اعتبار اسنادی داخلی، کارمزد گشایش متناسب با مدت و مبلغ اصلاحی تعدیل خواهد شد.
- کارمزد تأیید اعتبار توسط بانک تأییدکننده
این کارمزد حداقل 0.75 در هزار برای هر سه ماه (یا کسر از سه ماه) است که توسط بانک تأییدکننده اعتبار تعیین می‌شود. مبنای محاسبه، مبلغ اسناد گشایش‌شده و مدت اعتبار اسنادی (از تاریخ گشایش تا تاریخ سررسید) می‌باشد.
در صورت تغییر در سررسید یا مبلغ اعتبار اسنادی داخلی و موافقت بانک تأییدکننده، کارمزد متناسب با تغییرات تعدیل می‌شود.
- کارمزد بررسی اسناد
به میزان 0.5 در هزار مبلغ اسناد، کارمزد بررسی اسناد توسط متقاضی به بانک‌هایی که اقدام به بررسی اسناد می‌کنند (بانک گشایش‌کننده یا تأییدکننده) به صورت جداگانه پرداخت می‌شود.
- کارمزد تعهد پرداخت
در اعتبارات اسنادی داخلی مدت‌دار، بانک کارمزدی معادل 2 درصد از مبلغ اصلی قابل پرداخت به ذینفع (پس از کسر پیش‌پرداخت و خسارت ریالی مربوطه) را در زمان تعیین سررسید پرداخت (تعهد) از متقاضی دریافت می‌نماید. این کارمزد برای هر سال معادل 365 روز محاسبه می‌شود.
برخی ملاحظات اقتصادی و عملیاتی پیرامون اعتبار اسنادی داخلی
اعتبار اسنادی داخلی ریالی به‌عنوان یک مکانیسم مالی منسجم، ضمن ایجاد اطمینان خاطر برای طرفین معامله، زمینه تسهیل و تسریع مبادلات تجاری و خدماتی در سطح داخلی را فراهم می‌آورد. آشنایی دقیق با ساختار، انواع و فرایندهای اجرایی این ابزار مالی، می‌تواند به ارتقای کیفی و کمّی استفاده از آن در چرخه اقتصادی کشور منجر گردد. بانک‌ها و مؤسسات مالی در این میان، نقشی حیاتی به‌عنوان تسهیل‌کننده و تضمین‌کننده در زنجیره این فرایند ایفا می‌کنند.
تحلیل چارچوب قانونی و رویه‌های عملیاتی نشان می‌دهد امکان اصلاح یا ابطال اعتبار اسنادی در بازه زمانی پیش از ارائه اسناد حمل میسر است. در این مرحله، متقاضی می‌تواند درخواست خود را ارائه نماید، اما اعمال نهایی این تغییرات منوط به موافقت و تأیید ذینفع خواهد بود. این امر انعکاس‌دهنده ماهیت قراردادی و توافقی فرایندهای اعتبار اسنادی است.
مطالعات تجربی نشان می‌دهد بازه زمانی فرایند از گشایش تا تسویه نهایی تابعی از توافقات قراردادی بین خریدار و فروشنده است. این امر از منظر مدیریت زنجیره تأمین، انعطاف‌پذیری مناسبی را برای طرفین معامله فراهم می‌آورد تا متناسب با ماهیت کالا، فاصله جغرافیایی و شرایط صنعت مربوطه، بازه زمانی بهینه را تعیین نمایند.
تحلیل نقاط آسیب‌پذیر در فرایندهای فعلی دو چالش عمده را آشکار می‌سازد: اول، مکانیسم تعیین سررسید پرداخت که به‌صورت دستی انجام می‌شود و ریسک خطای انسانی را افزایش می‌دهد. دوم، فقدان سیستم هشدار خودکار در سامانه سپام هنگام تبادل پیام که می‌تواند منجر به غفلت از پیام‌های دریافتی گردد. مطالعات تطبیقی نشان می‌دهد اتوماسیون این فرایندها و پیاده‌سازی سیستم هشدار هوشمند، می‌تواند کارایی عملیاتی را به میزان قابل‌توجهی افزایش دهد.
